Competing values framework: begrijpen en sturen van organisatiecultuur
Het competing values framework (CVF) is een veelgebruikt model om organisatieculturen en leiderschapsstijlen te begrijpen en te verbeteren. Het geeft inzicht in de spanningen en tegenstellingen die in elke organisatie aanwezig zijn, en hoe je die effectief kunt managen. Hoewel het model vaak kort wordt uitgelegd als vier cultuurtypen in een matrix, ligt de echte waarde in de manier waarop organisaties het inzetten als strategisch kompas.
In dit artikel gaan we dieper in op het competing values framework. We verkennen niet alleen de basis, maar vooral de minder bekende toepassingen, valkuilen en tips die helpen om het model praktisch bruikbaar te maken.
Wat het competing values framework precies inhoudt
Het competing values framework is ontwikkeld door Quinn en Rohrbaugh in de jaren ’80. Het uitgangspunt is dat organisaties balanceren tussen tegengestelde waarden. Het model kent twee assen:
Flexibiliteit vs. stabiliteit
Interne gerichtheid vs. externe gerichtheid
Uit deze assen ontstaan vier kwadranten:
Clan-cultuur: gericht op samenwerking en familiegevoel.
Adhocratie-cultuur: innovatief en ondernemend.
Markt-cultuur: competitief en resultaatgericht.
Hiërarchie-cultuur: gestructureerd en procesmatig.
Het unieke aan het competing values framework is dat geen van deze culturen “beter” is. Elke organisatie heeft een mix, en de uitdaging is om de juiste balans te vinden.
Competing values framework als diagnose-instrument
Veel organisaties gebruiken het competing values framework om hun huidige cultuur te diagnosticeren. Dit gebeurt vaak via enquêtes waarbij medewerkers aangeven welke waarden zij herkennen. Het resultaat is een cultuurprofiel dat zichtbaar maakt waar de nadruk ligt.
Een voorbeeld: een bedrijf kan ontdekken dat het sterk leunt op hiërarchie en marktwaarden, maar weinig clan-elementen kent. Dat kan verklaren waarom samenwerking en interne motivatie achterblijven. Het model maakt zo onzichtbare patronen concreet en bespreekbaar.
Hoe leiderschap zich vertaalt binnen het framework
Een interessante invalshoek van het competing values framework is dat het niet alleen culturen beschrijft, maar ook leiderschapsstijlen. Elk kwadrant kent zijn eigen type leider:
Clan: mentor of coach.
Adhocratie: innovator en visionair.
Markt: strijder of producer.
Hiërarchie: coördinator of beheerder.
Dit inzicht helpt organisaties om leiderschapsontwikkeling te koppelen aan hun gewenste cultuur. Bij ZakelijkPlus.nl zien we dat bedrijven vaak te eenzijdig investeren in één type leider, terwijl juist een mix het meest effectief is.
Lees ook deze artikelen
Competing values framework en strategie
Het competing values framework kan ook richting geven aan strategische keuzes. Elke cultuur sluit namelijk beter aan bij bepaalde strategieën:
Adhocratie past bij innovatie en groei in onzekere markten.
Markt-cultuur werkt bij concurrentiedruk en korte termijn resultaten.
Clan ondersteunt klantgerichtheid en lange termijn loyaliteit.
Hiërarchie versterkt efficiëntie en risicobeheersing.
De kunst is om je cultuur in lijn te brengen met je strategie. Een organisatie die innovatie wil versnellen, maar diep in hiërarchie verankerd is, zal tegen structurele obstakels aanlopen.
De verborgen spanningen in het competing values framework
Een aspect dat vaak onderbelicht blijft, is dat de assen van het framework spanningen blootleggen die nooit volledig oplosbaar zijn. Flexibiliteit en stabiliteit zijn beide nodig, net als interne en externe focus.
Succesvolle organisaties omarmen deze spanningen in plaats van ze te proberen weg te nemen. Ze leren schakelen afhankelijk van de situatie. Bijvoorbeeld: een start-up die groeit, moet naast innovatief blijven ook steeds meer processen inbouwen.
Competing values framework in verandertrajecten
Het model is bijzonder nuttig bij organisatieverandering. Cultuurverandering is vaak vaag en moeilijk meetbaar, maar met het competing values framework kun je concreet maken welke verschuiving nodig is.
Stel dat een organisatie van een hiërarchische cultuur naar meer adhocratie wil bewegen. Dan betekent dit dat er ruimte moet komen voor experimenteren, snellere besluitvorming en een tolerantie voor fouten. Het framework maakt duidelijk welke gedragingen versterkt of juist verminderd moeten worden.
Gebruik het competing values framework niet alleen voor cultuurdiagnoses, maar ook voor het vormgeven van leiderschapsontwikkeling; zo verbind je persoonlijke groei met organisatiedoelen.
Valkuilen bij het gebruik van het competing values framework
Hoewel krachtig, kent het competing values framework ook risico’s:
Te simplistisch toepassen: het model reduceren tot een “welke cultuur ben jij?”-quiz zonder diepgang.
Eenzijdige focus: denken dat er één ideale cultuur is en andere waarden volledig negeren.
Geen opvolging: een cultuurdiagnose doen en er vervolgens niets mee doen.
Het framework is geen einddoel, maar een middel om gerichte discussies en keuzes te faciliteren.
Competing values framework en innovatiekracht
Een unieke toepassing is het koppelen van het model aan innovatie. Vaak wordt aangenomen dat innovatie uitsluitend uit adhocratie voortkomt, maar in werkelijkheid spelen alle culturen een rol:
Adhocratie genereert ideeën.
Clan creëert samenwerking en draagvlak.
Markt dwingt snelheid en resultaat.
Hiërarchie borgt processen en schaalbaarheid.
Organisaties die dit samenspel begrijpen, bouwen innovatieprocessen die zowel creatief als uitvoerbaar zijn.
Het gebruik van data binnen het competing values framework
Met moderne technologie kun je het competing values framework koppelen aan data. Denk aan:
Medewerkerstevredenheidsenquêtes die cultuurelementen meten.
Prestatie-indicatoren die laten zien welke cultuurwaarden gedrag beïnvloeden.
Netwerkanalyses die tonen hoe samenwerking werkelijk verloopt.
Door data te combineren met het model ontstaat een objectiever beeld, waarmee discussies minder subjectief worden.
Lees ook deze artikelen
Competing values framework in B2B-omgevingen
In B2B-markten speelt cultuur een andere rol dan in consumentenmarkten. Hier gaat het vaak om lange termijn relaties en complexe projecten. Het competing values framework helpt bedrijven te begrijpen waarom sommige partnerschappen soepel verlopen en andere niet.
Voorbeeld: een B2B-bedrijf dat sterk marktgericht is, kan botsen met een partner die clan-waarden belangrijk vindt. Door dit inzicht kun je beter anticiperen op samenwerking en verwachtingen.
Hoe competing values framework cultuur en performance verbindt
Een groot voordeel van het model is dat het cultuur niet los ziet van prestaties. Onderzoek laat zien dat organisaties die hun cultuur goed afstemmen op hun strategie, betere resultaten behalen.
Het competing values framework biedt een taal en structuur om die verbinding te leggen. Het maakt zichtbaar dat cultuur geen “zacht” onderwerp is, maar direct invloed heeft op efficiëntie, innovatie en klanttevredenheid.
Combineer het model met concrete KPI’s per kwadrant, zodat cultuurwaarden direct gekoppeld zijn aan meetbare prestaties.
Competing values framework als leerinstrument
Een laatste unieke invalshoek: het competing values framework is ook een krachtig leerinstrument. Het helpt leiders en teams om zichzelf beter te begrijpen. Door het model te gebruiken in workshops of leiderschapsprogramma’s ontdekken mensen hun voorkeuren en blinde vlekken.
Dit versterkt niet alleen de organisatie, maar ook persoonlijke ontwikkeling. Leiders die leren schakelen tussen kwadranten, worden veelzijdiger en effectiever.
Competing values framework als blijvend kompas
Het echte nut van het competing values framework zit in de continuïteit. Het is geen eenmalige oefening, maar een blijvend kompas. Organisaties die het model periodiek inzetten, blijven alert op verschuivingen in hun cultuur en strategie.
Zoals ZakelijkPlus.nl vaak benadrukt: cultuur en waarden zijn niet statisch. Ze ontwikkelen zich mee met de omgeving. Het competing values framework helpt om deze dynamiek te begrijpen én te sturen.
Frederiek van Leeuwen
Frederiek van Leeuwen is een vaste auteur voor ZakelijkPlus.nl en schrijft over de thema’s die ondernemers vandaag en morgen bezighouden. Met een focus op bedrijfsvoering, digitalisering, apps en juridische vraagstukken rondom ondernemerschap, biedt zij heldere inzichten en toepasbare adviezen. Dankzij haar scherpe blik op technologie, wet- en regelgeving én praktische bedrijfsrealiteit weet Frederiek complexe onderwerpen toegankelijk te maken voor ondernemers die vooruit willen.
Bekijk ook deze categorieën